Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) argitaratutako txosten baten arabera, COVID-19aren pandemiari emandako erantzunak dozenaka mila tona hondakin mediko sortu ditu. Birusaren hedapena geldiarazi, kutsadurak saihestu eta gaixotasunak kaltetu dituen horiek tratatu nahian, munduak erabili eta botatzeko material sanitarioaren hondakin kantitate izugarria sortu du. Ondorioz, osasun-krisia osasun-hondakinen kudeaketaren krisia ere bilakatu da. Behin erabilita, maskara bakoitza, antigeno-test bakoitza edo norbera babesteko ekipamendu bakoitza tratatu beharreko zabor bihurtzen da.
OMEk ohartarazi duenez, osasun-hondakin gehigarri pila hori presio handia egiten ari da mundu osoko arreta medikoko hondakinak kudeatzeko sistemetan, eta, are okerragoa dena, gizakien eta ingurumenaren osasuna arriskuan jartzen ari da. Hortaz, ezinbestekoa da hondakinak kudeatzeko praktikak hobetzea.
Birusaren hedapena geldiarazi, kutsadurak saihestu eta gaixotasunak kaltetu dituen horiek tratatu nahian, munduak erabili eta botatzeko material sanitarioaren hondakin kantitate izugarria sortu du.
OMEren txostenak ez du ikuspegi global bat ematen. Bere esperientzia propioan oinarritutako datuak aurkezten ditu eta haren balioespenak krisian zehar (2020ko martxotik 2021eko azarora bitartean) hartutako babes pertsonaleko ekipoen (EPP) 87.000 tonetan oinarritzen dira. EPP horiek dira, hain zuzen ere, COVID-19ari erantzuteko Nazio Batuekin batera egindako ekimen baten barruan behar gehien zuten herrialdeetara bidali zirenak.
Material horren guztiaren ehunekorik handiena zabor bilakatu da. Probetarako kit-ekin eta txertoekin bakarrik, jada 146.600 tona zabor eratu direla kalkulatzen da eta kopuru horren barruan ez dira likidoak aintzat hartu.
OMEk azaldu duenez, 140 milioi kit baino gehiago bidali ziren eta horien ondorioz, 2.600 tona hondakin ez-infekzioso (batez ere plastikoa) eta 731.000 litro hondakin kimiko sortu ahal izan dira, igerileku olinpiko baten herena betetzeko adina. Era berean, 8.000 milioi txerto dosi baino gehiago eman dira mundu mailan, eta horrek 144.000 tona hondakin gehigarri sortu ditu xiringa, orratz eta segurtasun-edukiontzi moduan.
Icebergaren punta
OMEren txostenean islatzen denez, orain arte aipatu diren kopuru horiek guztiek arazoaren hasierako estimazio bat besterik ez dute azaltzen. Izan ere, esan bezala, kopuru horietan ez dira aintzat hartu NBEk garatu duen egitasmo horretatik kanpo erabili izan diren produktuak edo jendeak sortu izan duen zaborra (erabili eta botatzeko maskara medikoak).
Hau da, hondakin sanitarioen benetako kopurua are handiagoa eta kuantifikatzeko zaila da. Hau da, benetako hondakin sanitarioak are gehiago dira, eta kuantifikatzea zaila da.
2021eko martxoan, NBEk kalkulatu zuen erabilitako maskaren % 75ek eta pandemiarekin lotutako beste hondakin batzuek zabortegietan edo itsasoan amaituko dutela. Eta Ingurumenerako Nazio Batuen Programak kalkulatu duenez, zabor horrek guztiak izango duen inpaktu ekonomikoa, turismoa edo arrantza bezalako sektoreetan, 40.000 dolar ingurukoa izango da.
Zenbait erakundek egin dituzten kalkuluen arabera, egunero, erabilera bakarreko 3.400 milioi maskarak zaborrean amaitzen dute. Eta hilabete batean munduan erabilera bakarreko 64.000 milioi eskularru kontsumitzen dira.
OMEk berak onartu duenez, pandemiaren hasieran, Covid-19a erronka bat izan zen eta kutsatutako pertsonen arretari, kutsatutako pertsonen kopurua eusteari eta EPPen hornikuntzari eta kalitateari lehentasuna eman zitzaion. Ostera, baliabide gutxiago bideratu ziren Covid-19arekin harremana duten osasun-arretako hondakinen kudeaketa segurura eta jasangarrira.
Zenbait erakundek egin dituzten kalkuluen arabera, egunero, erabilera bakarreko 3.400 milioi maskarak zaborrean amaitzen dute. Eta hilabete batean munduan erabilera bakarreko 64.000 milioi eskularru kontsumitzen dira. Pasa den urteko uztailean Environmental Research aldizkarian argitaratu zen ikerlan batean azaltzen zenez, maskara bakar batek 173.000 mikrozuntz sintetiko aska ditzake ozeanoan. Denborarekin, zuntz horiek hainbat hamarkadaz iraun dezaketen eskala nanometrikoko plastikoetan bilakatzen dira eta hainbat organismoren dietan sartzen dira.
Kudeaketa eskasa
Ospitaleetako hondakinen birziklapenaren errealitatea ez da optimoa, OMEren txostenak ziurtatzen duenez. Gaur egun, zentroen % 30 ez daude hondakin sanitarioen kargak kudeatzeko ekipatuta, eta are gutxiago COVID-19ak sortzen duen kopuru gehigarria kudeatzeko. Kopuru hori % 60raino iritsi daiteke garapen-maila baxuagoa duten herrialdeetan. Munduko Bankuak dioenez, sarrera gutxiago dituzten herrialdeetan hondakin sanitarioen % 90 inguru erre egiten da legez kanpoko zabortegietan edo landetan. Afrikan, adibidez, zaborraren % 5 baino ez da birziklatzen.
Hondakinen kudeaketa eskas hori arriskutsua da bertan lan egiten duten langileentzat; izan ere, orratzen ziztadak edo erreduren edo mikroorganismo patogenoen ondoriozko lesioak jasan ditzakete.
Hondakin medikoak ‘arriskurik gabeko’ plastikoak izan daitezke, baina baita zabor arriskutsuak ere (guztizkoaren % 15 inguru). Horrelako hondakinen kudeaketa eskas baten ondorioz ingurumenean oso kutsakorrak diren elementuak aska daitezke. Horiek animaliak eta landareak kaltetu ditzakete, baina baita uraren eta airearen kalitatea ere eta, zeharka, gizakion osasuna. Gainera, hondakin horiek kontrolik gabe erretzen direnean negutegi-efektuko gasak sortzen dira.
Aholkuak
COVID-19agatik ospitaleratutako gaixo bakar batek, batez beste, 3,4 kilo zabor sortzen ditu egunean. Pandemia garaian, herrialde gehienetan lauzpabost aldiz handitu da pertsonako sortzen den hondakin medikoen bolumena. Horregatik, OMEren txostenak zenbait aholku proposatzen ditu hondakin horiek guztiak modu eraginkorragoan, seguruagoan eta jasangarriagoan kudeatzeko.
OMEk zehazten duenez, ezinbestekoa da Norbera Babesteko Ekipamenduen erabilera murriztea eta arrazionalizatzea praktika jasangarriagoen bidez. Adibidez, hainbat kasutan, erabilera bakarreko eskularruen erabilera ordezka daiteke eskuen higiene egoki batekin.
Aldi berean, gomendatzen du ezinbestekoak diren ontzien kopurua murriztea eta horiek iraunkorragoak eta birziklagarriagoak egitea, babes-ekipo garbigarriak eta berrerabilgarriak garatzea, bai eta material berriztagarriekin egindako Norbera Babesteko Ekipamenduak ere, arriskutsuak ez diren osasun-hondakinak biltzeko eta birziklatzeko sistema hobeetan inbertitzea, eta ekipo mediko sinpleenak tokian eta eskualdean fabrikatzearen aldeko apustua egitea.
Pandemiak izan duen ingurumen-inpaktua ez da soilik sortutako hondakin tonen arabera neurtu behar. Ingurumenaren Europar Agentziak pasa den urtean argitaratu zuen txosten batean azaltzen zenez, “erabilera bakarreko aurpegiko maskaren fabrikazioarekin, garraioarekin eta hondakinen tratamenduarekin lotutako berotegi-efektuko gasen emisioak, maskara tona bakoitzeko, 14 eta 33,5 tona karbono dioxido baliokide artekoak dira, maskaren osaeraren arabera”. Emisio horien guztien ehunekorik handienak Txina izan zuen jatorria, bertan ekoizten baitira horrelako produktu gehienak.
