Gurasoen etxetik irtetea ia ezinezkoa da Estatuko gazte gehienentzat. Espainian bizi diren 16 eta 29 urte bitarteko zazpi milioi pertsonetatik % 16,3 bakarrik dago emantzipatuta, Europar Batasuneko batez besteko % 31,9tik urrun. Hego Euskal Herriko zifrak are okerragoak dira. Nafarroan, gazteen % 15,5 bakarrik zegoen emantzipatuta 2023aren erdialdean, eta ehuneko hori % 14,8ra jaisten da Euskadin, Estatu osoan baino ehuneko puntu eta erdi gutxiago.
Hala ondorioztatzen da Espainiako Gazteriaren Kontseiluaren Emantzipazio Behatokiaren azken txostenean. Azterlanak erakusten duenez, etxebizitzaren egiturazko arazoaren ondorioz, Estatuak Europako batez besteko emantzipazio-adin altuenetako bat du, 30,3 urtekoa, Eurostaten arabera.
2022. urtean emantzipazio-tasa % 15,9an gelditu zen; 2023ko lehen seihilekoan, berriz, familiaren etxetik kanpo bizi ziren gazteen ehunekoa % 16,3ra igo zen. Zifra hori COVID-19aren pandemiaren aurreko ehunekoen oso azpitik dago oraindik, eta 2008ko Atzeraldi Handiaren aurreko emaitzetatik oso urrun, orduan gazte emantzipatuen kopurua % 25etik gorakoa baitzen. Gainera, emantzipazio-tasa Europar Batasuneko batez bestekoaren oso azpitik dago oraindik, 2022an % 31,9koa baitzen.
Soldata baxuak, prezio garestiak
Etxebizitzaren prezio altuak eta gazteen langabezia-tasa biztanleria osoarena baino handiagoa izateak oraindik ere gazte gehienak familiaren etxebizitzan geratzera kondenatzen ditu.
Espainian, gazteen batez besteko soldata, 12 ordainsaritan, 1.005,22 eurokoa zen hilean. Bestalde, etxebizitza libre baten batez besteko alokairua 944 eurokoa zen hilean, hau da, gazte baten soldataren % 93,9. Horri etxebizitza baten horniduren batez besteko gastua gehituz gero (138,12 euro hilean), bakarkako alokairuaren prezioa eta argiaren, gasaren eta bestelako horniduren gastuak hilean 1.082,12 euro ingurura igoko lirateke. Hau da, gazte bati 76,9 euro faltako litzaizkioke bakarrik bizi ahal izateko.
Baina partekatutako etxebizitza batean logela bat alokatuta ere, gazteek ez lukete gehienez beren soldataren % 30,0 ohiko etxebizitzara bideratu beharrik izango, azterlan gehienek gomendatzen duten bezala. Espainian tamaina ertaineko gela baten batez besteko prezioa hilean 375 eurokoa da, hau da, gazteen batez besteko soldataren % 37,3.
Bestalde, erosketa-merkatua ere garestitu egin zen 2023ko lehen seihilekoan. Eta hipoteka baten zenbatekoa, oro har, hileko alokairu batena baino merkeagoa bazen ere, gazte batentzat ere ez zen arrazoizkoa. Hipoteka baten lehen hilekoa gazteen batez besteko soldataren % 65,9 izango litzateke, eta etxebizitza baten sarrera ordaintzeko gazte batek 53.796 euro aurreztu beharko lituzke, hau da, lau urte eta erdiko soldata.
Hala, Estatuko gazteek, askotan, inolako loturarik ez duten pertsonekin partekatu behar izaten dute etxebizitza. Egoera hori, duela urte batzuk arte beren bizilekutik kanpo ikasten ari ziren gazteen ezaugarria zena, zabaldu egin da azken urteetan, eta berdin eragiten die ikasle eta langile gazteei.
Nafarroan, hobe alokatzea erostea baino
Nafarroan, gazteen % 15,5 emantzipatuta zeuden 2023ko erdialdean, Estatuko batez bestekoa baino ehuneko 0,8 puntu gutxiago. 2023an, gainera, familiaren etxetik irteteko zailtasunak zituzten gazteen kopurua ehuneko 1,1 puntu igo zen 2022ko lehen seihilekoaren alderatuta. Igoera horrekin batera, gainera, langabezia-tasa ehuneko 1,7 puntu igo da urtebetean.
Hori bai, Foru Erkidegoan lan egiten duten gazteek estatu osoko gazteen batez besteko bigarren soldata handiena dute.
Eta, hala ere, gazte nafar bat ezin da bakarrik emantzipatu zorpetu gabe, alokairuko etxebizitza ertainak soldataren % 58,1 balio baitzuen. Bestalde, logela bat alokatzeko soldataren % 26,2 erabili beharko luke.
Zazpi urte pisu baten sarrera ordaintzeko
Euskadiko emantzipazio-tasa % 14,8koa zen 2023aren erdialdean, Estatu osoan baino ehuneko puntu eta erdi txikiagoa. Datu horrek, gainera, aurreko urtearekin alderatuta ehuneko 0,6 puntuko jaitsiera adierazten du.
Euskadiko gazteek emantzipatzeko ezintasun handiagoa izan zuten, nahiz eta gazteen langabezia jaitsi egin zen 2022ko lehen seihilekoaren eta 2023ko aldi beraren artean.
Gazteriaren Kontseiluaren txostenak egiaztatzen duenez, 16 eta 29 urte bitarteko euskal langileek Espainiakoek baino soldata txikiagoa dute batez beste, eta Estatuko gainerako erkidegoek baino baldintza zailagoak dituzte, etxebizitzaren batez besteko prezioa handiagoa baita.
Hileko batez besteko gazte- soldataren % 100 ordainduta ere, gazte batek ezingo luke bakarrik bizi. Eta etxebizitza partekatzea erabakiko balu, gela baten batez besteko kostua soldataren % 40 baino gehiago izango litzateke.
Gainera, etxebizitza bat erosi ahal izateko, euskal gazte batek ia zazpi urteko soldata osoa sarrera ordaintzeko bakarrik erabili beharko luke.
Prezioak soldatak baino gehiago igo dira
Gazteen Euskal Behatokiak egindako txosten berri batek euskal gazteek etxebizitza bat erosteko eta alokatzeko dituzten zailtasunak jasotzen ditu. ‘Etxebizitza-emantzipazioaren kostua Euskadin 2022‘ izenburua duen txostenak aztertzen du, teorian, 18 eta 34 urte bitarteko soldatapeko gazte bati zenbat kostatzen zaion bakarrik emantzipatzea, etxebizitza erosita edo alokatuta.
Bi kasuetan, gazteek soldataren % 50 baino gehiago erabili behar dute emantzipatzeko. Txostenak zehazten duenez, etxebizitza librea eskuratzeko kostua, jabetzan zein alokairuan, 18 eta 34 urte bitarteko soldatapeko pertsona batek merkatu librean etxebizitza bat edo alokairu-errenta erosteko hipotekaren hileko kuota ordaintzeko erabili beharko lukeen hileko soldata garbiaren ehunekoa da.
2022an, eta 2021. urteko datuarekin alderatuta, kostu horrek gora egin zuen, batez ere etxebizitza erosi nahi izanez gero. Igoera horren arrazoi nagusiak honako hauek izan dira: batetik, soldaten igoera, portzentualki, merkatu libreko etxebizitzen salerosketa- eta alokairu-prezioen igoera baino txikiagoa izan da, eta horrek erosteko ahalmena galtzea ekarri du; eta, bestetik, erosketaren kasuan, hipoteka-kredituei aplikatu beharreko interes-tasak ere igo egin dira.
Etxebizitza librea eskuratzeko kostu horiek gainditu egiten dute finantza-erakundeek eskatzailearen kaudimena zehazteko ezarritako muga, hau da, soldata garbiaren % 30. Kostu hori ere gainzorpetze-mugatzat hartzen den % 40ko langa baino handiagoa da. Horrek guztiak islatzen du gazte gehienek, baita 30 urtetik gorakoek ere, bakarrik emantzipatzeko duten zailtasuna edo ezintasuna.
Erostearen eta alokatzearen kostua
Gazteen Euskal Behatokiaren azterlanaren arabera, 2022an 18 eta 34 urte bitarteko euskal soldatapeko gazte batek, teorian, bere hileko soldata garbiaren % 56,9 bideratu behar zuen hipoteka-kuota ordaintzera. Horretarako, jakina, 46.000 euro inguru aurreztuta izan beharko lituzke aurrez, eta bankutik hipoteka-mailegu bat lortu. Izan ere, finantza-erakundeek ezarrita dituzten kaudimen-parametroak lortzeko, hau da, gehienez soldataren % 30 hipoteka-kuota ordaintzeko erabiltzea eta merkatu libreko etxebizitza bat egungo prezioan eskuratzea, gazteek ia % 90 handitu beharko lituzkete beren diru-sarrerak.
Erreferentziatzat 2022ko batez besteko soldata hartzen badugu, gazte batek soldata horren % 30 bakarrik erabiliko balu hipoteka ordaintzeko, gomendatzen den bezala, eta urte horretako etxebizitzen batez besteko prezioekin (m2-ko prezioak), 50 metro karratu baino gutxiagoko etxebizitzak baino ezingo lituzke eskuratu.
Herrialdeka
Gipuzkoako gazteak dira merkatu librean sartuz gero kostu handienei aurre egin behar dietenak, batez ere erosteko, lurralde horretan etxebizitza libreak garestiagoak direlako. Txostenak adierazten duenez, gipuzkoar gazte batek soldata garbiaren % 64,2 erabili beharko luke horretarako. Bizkaiko gazte batek, berriz, soldata garbiaren % 54,3 erabili beharko luke eta Arabako batek % 49,7.
Alokatzea ez da askoz merkeagoa. Alokairuko etxebizitza librea eskuratzeko kostua, hau da, euskal gazte soldatadun batek alokairuko errenta ordaintzera bideratu beharko lukeen hileko soldata garbiaren ehunekoa, % 51,9 izango litzateke urte horretan bertan.
2022ko datuetan oinarrituta, gazte batek 425 euro ordaindu ahal izango lituzke gehienez (311 euro faltako litzaizkioke batez besteko errenta osorik ordaintzeko, fidantzen arabera). Errenta bakarrik ordaindu ahal izateko, soldata garbiaren % 30 erabilita, % 73,1 igo beharko litzateke.
